مدارس هوشمند شاید برای بسیاری از مردم نسل های گذشته که مدارس را با گچ و تخته پاک کن موکتی، شوق برای آوردن گچ از دفتر مدرسه، نفت و بوی پاک کن چسبیده به بخاری، شیشه های بخار زده، لاجورد و نخ خط کشی تخته سیاه مدرسه گذرانده اند، واژه ای نامانوس باشد و اگر در آن زمان به فردی می گفتند تخته هایی اختراع شده که قادرند به دانش آموزان با تصاویر متحرک درس بدهند، شما را در قاب فیلم های علمی تخیلی مانند «سفر به آینده» تصور می کردند.
اما امروز با پیشرفت جوامع مفاهیم آموزشی نیز تغییر یافته است پنج سال بود که برای نخستین بار مبحث مدارس هوشمند در سیستم آموزشی شاهرود مطرح شد آنجا که شبکه های اجتماعی به تازگی تاثیرگذاری شان را به رخ مردم می کشیدند و به اعتقاد بسیاری، دنیا را دستخوش تغییر کردند اما پدیده هوشمند سازی مدارس نیز مانند هر مقوله اجتماعی دیگر موافقان و مخالفانی را به همراه دارد.
تهدید یا فرصت بودن این مدارس اما مقوله ای در خور بحث به شمار می آید چرا که پیشرفت جوامع ناگزیر بر تمام ابعاد زندگی اجتماعی ما حتی در شهرستانی مانند شاهرود اثرگذار است اما ابتدا شاید بهتر باشد درباره اقبال عمومی مردم از این مدارس صحبت کنیم.
مدارس هوشمند به خوبی شناسانده نشده اند
نسل امروز قطعا ویژگی های متفاوتی نسبت به گذشتگان دارد امروز دمپایی های جلوبسته پلاستیکی که گاهی تفنگ می شدند، گاهی شمشیر و گاهی توپ، جای خود را به تبلت، گوشی تلفن همراه و رایانه داده اند و به اعتقاد بسیاری از کارشناسان تغییر شیوه آموزشی در کنار تغییر نسل ها الزامی است.
محمدرضا مختاریان از آن دست کارشناسانی است که معتقدند با سیستم های قدیمی نمی توان بچه های امروزی را تربیت کرد او که معلم بازنشته شاهرودی است، می گوید: زمانی کار با پرگارهای چوبی بزرگ که درون آنها با گچ پرمی شد ۱۵دقیقه از وقت معلم را برای ترسیم سه دایره می گرفت اما امروز ناگزیر به بهره بردن از فناوری های نوین هستیم چرا که نسل تغییر کرده و ما امروز فهمیده ایم که ۱۵دقیقه آموزش، تاثیری شگرفت بر آتیه ایران اسلامی دارد.
وی درباره بزرگترین مشکلات اجرای مدارس هوشمند در شاهرود، می افزاید: من توفیق کار با تخته های جدید و فناوری هایی مانند اینترنت را در زمان تدریس نداشتم اما با مطالعاتی که در این زمینه کرده ام می دانم این پدیده نوین چیزهای بسیار به درد بخوری به جامعه ارائه می دهد اما مشکل این فناوری در شاهرود آن است که مدارس هوشمند به خوبی به مردم شناسانده نشده اند لذا مدیران مدارس باید با تهیه بروشور، کتابچه، دعوت از معلمان، تبلیغات محیطی، تهیه فیلم کوتاه و... نسبت به شناساندن این مقوله به مردم اهتمام بورزند چرا که هنوز هستند بسیاری که فرق این مدارس را با مدارس عادی نمی دانند.
کارایی مدارس هوشمند بالا است اما ایرادات جدی دارند
در این بین اما هستند افرادی که به خوش بینی محمدرضا مختاریان نیستند، این قبیل افراد معتقدند زندگی ماشینی نباید به تحصیل وارد شود چرا که روح اصلی و ماهیت آموزش چهره به چهره که حاصل ارتباط معنوی بین دانش آموزان با یکدیگر و معلم است، از بین خواهد رفت و حاصل آن چیزی جز تربیت نسلی وابسته تر به فضای مجازی نیست.
دیگر معلم شاهرودی با نظری متفاوت اما می گوید: من مخالف این مدارس هستم اما تکذیب نمی کنم که این نوع تدریس محاسنی نیز دارد که کارایی بالا نخستین آنها است اما قاطعانه می گویم مدارس هوشمند روح ارتباط انسانی بین دانش آموز، معلم، همکلاسی، تخته سیاه، دفتر و کتاب را از بین می برد و حاصل آن تربیت یک مشت روبات است.
احمد معصومی بیان می کند: از نسلی که در بدو تولد موبایل در دست دارد، در چهار سالگی با تبلت وب گردی می کند، در مدارس با تبلت و فلش مموری تکالیف انجام می دهد، در مقطع متوسطه با اینترنت درس می گیرد چگونه باید انتظار داشت که از عواطف انسانی و برقراری ارتباطات کلامی و نگاهی چیزی برخوردا باشد؟
وی فارغ التحصیلان مدارس هوشمند را به روبات هایی متحرک تشبیه می کند و می گوید: ما اگر می خواهیم روبات تربیت کنیم دیگر چه نیازی به حضور فرزندانمان در مدارس است بهتر است آنها را در تخت خوابشان از خواب بیدار کنیم، لپ تاپ را در مقابلشان قرار دهیم و به آنها بگوئیم گوش بده و دیگر هیچ.
فرهنگ کاربرد مدارس هوشمند نیامده است
عده دیگری از کارشناسان اما معتقدند مدارس هوشمند مانند هر پدیده ای محاسن و معایب خود را دارد معلم جوان شاهرودی در این باره معتقد است: ما قبل از ورود مدارس هوشمند به سیستم آموزشی ابتدا باید فرهنگ زندگی هوشمند را در جامعه ترویج دهیم و بعد فرزندانمان را در این مدارس بگنجانیم لذا جامعه هوشمند، دولت الکترونیک و ارتباطات مجازی پیش نیاز مدارس هوشمند هستند که متاسفانه امروز در این زمینه به جایگاه اصلی مان نرسیدیم.
فاطمه حاج محمدی بیان می کند: اگر بتوانیم فرهنگ بهره گیری از مدارس هوشمند را در جامعه نهادینه کنیم قطعا می توانیم از آن ها بهره وافی و کافی را ببریم در غیر این صورت قطعا این مدارس تهدید محسوب می شوند اما در نهایت من موافق این مدارس هستم چرا که کار تدریس در آنها برای معلمان بسیار آسان است و دانش آموزان به نظر بنده، باهوش تر و با دانش بیشتر فارغ التحصیل می شوند و این امر بزرگترین حسن مدارس هوشمند است.
وی می افزاید: من تجربه برخورد با دانش آموزان فراغ التحصیل مدارس هوشمند را داشته ام به طرز محسوسی در کار با تکنولوژی و درک مفاهیمی مانند دولت الکترونیک از فارغ التحصیلان مدارس معمولی بهتر هستند لذا این سیستم آموزشی مدرن آینده آموزش و پرورش ایران اسلامی است.
مدارس هوشمند کاربردی تر هستند
مدیر یکی از مدارس هوشمند شاهرود درباره این سیستم آموزشی، می گوید: زمانی مدرسه را می توان هوشمند نامید که همه پارامترها در یک مدرسه عملیاتی شوند در این صورت می توان گفت به خواسته مورد نظر رسیده ایم صرف داشتن تخته هوشمند به تنهایی بی فایده است زمانی هدفمند خواهیم بود که سخت افزارها و نرم افزارها در کمک به معلم و دانش آموز نقش موثر ایفا کند.
رضا صدرمغانی درباره مزایای استفاده از طرح هوشمند سازی در مدارس بیان می کند: استفاده از تخته هوشمند، رایانه، ویدئوپروژکتور، تبلت و ... در روند یادگیری تاثیر بسزایی دارد چراکه در این روش حواس پنج گانه دانش آموز به کار گرفته شده و دانش آموز با دیدن انیمشن و فیلم و تصاویر سه بعدی به کلاس راغب می شود این روش ذهن فرد را درگیر و ماندگاری بیشتری دارد و کلاس را از یک نواختی خارج می کند.
وی همچنین معتقد است: در این روش معلم با آماده سازی پاورپوینت درسی و با مطالعه و آمادگی قبلی وارد کلاس می شود و دانش آموز یاد می گیرد که تبلت فقط برای بازی نیست و اگر جلسه ای غیبت کند یا در خارج از خانه می تواند از طریق تبلت تمام مواد درسی خود را مطالعه کند در این روش بازی های مناسب در راستای ارتقای ذهن کودک نیز تدارک دیده شده است بازی در این روش نیز یکی دیگر از روش هایی است که روند یادگیری را تسریع می بخشد.
مدارس هوشمند دانش آموزان را کند ذهن می کنند
در این بین اما برخی کارشناسان هستند که معتقدند بکار گیریی تکنولوژی روح تدریس را کمرنگ می کند و نقش معلم را زیر سوال خواهد برد. کارشناس ارشد رشته تکنولوژی آموزشی در این باره معتقد است: تخته های هوشمند و دوربین هایی که دانش آموزان را مدام رصد می کنند احساس خوبی را در دانش آموز ایجاد نمی کنند شما اگر حس کنید که شش ساعت در روز تحت کنترل هستید می توانید احساس یک دانش آموز محصل در مدارس هوشمند را درک کنید که قطعا حسی نامناسب و بعضا مضر است.
محمدرضا عربیارمحمدی که در زمینه تکنولوژی های نوین آموزشی پژوهش می کند همچنین می افزاید: از سوی دیگر وقتی همه بار تحصیل از روی دوش معلم برداشته شده و به تخته هوشمند خودکار و فناوری های دیگری مانند تبلت و ... سپرده می شود قطعا به یقین از پرستیژ و ابهت معلم کاسته خواهد شد و دیگر بچه ها مفهوم ارتباط برقرار کردن با معلم و احترام به بزرگتر را درک نمی کنند و تحصیلشان را مدیون تکنولوژی می دانند نه تلاش های معلم چرا که در این سن نمی دانند تخت هوشمند نیز بدون خواست معلم راه اندازی نمی شود.
وی می افزاید: در سیستم آموزشی ژاپن که در این زمینه پیشگام است احترام به معلم، لمس همه پدیده ها و آزمودن تمام مفاهیم در کنار تکنولوژی رعایت می شود برای مثال اگر دانش آموزان می خواند مفهوم کشت گندم را بدانند یکروز به مزرعه ای برده می شوند و با دست خالی زمین را حفر می کنند تا خاک را لمس کرده و بو بکشند اما در ایران تنها مانده تا مدیران مدارس هوشمند با خاطر کاهش هزینه ها ساعت ورزش دانش آموزان را نیز به بازی های رایانه ای در کلاس اختصاص دهند.
شاهرود ۲۲۰ کلاس هوشمند دارد
مدارس هوشمند در لسان کارشناسان معایب و محاسنی دارند که در نتیجه این مقوله را مشخص می کنند که مدارس هوشمند نیز مانند هر پدیده ای اگر بجا و درست اجرا شود یک فرصت و اگر نادرست انجام شود تهدید محسوب می شود لذا برای گفتگوی بیشتر در این زمینه به سراغ معاون آموزش ابتدایی آموزش و پرورش شاهرود رفتیم، ملیحه محبی در باره این مدارس، می گوید: این طرح برای اولین بار در سال تحصیلی ۸۹-۹۰در مدارس شاهد و فرهنگیان به صورت آزمایشی اجرا شد و بعد در مدارس هیئت امنایی با این رویکرد هر مدرسه حداقل دارای یک کلاس هوشمند باشد تا امروز می توان گفت در اجرای طرح مدارس هوشمند موفق عمل کردیم.
وی با بیان اینکه در سال تحصیلی جدید ۲۲۱کلاس هوشمند داریم، تصریح می کند: در ۲۵درصد مدارس شهرستان حداقل یک کلاس هوشمند را خواهد داشت که در این بین شاهرود با ارتقا این جایگاه در استان سمنان پیشتاز است از سوی دیگر با توجه به تغییر کتب درسی ضرورت استفاده از فن آوری جدید بیش از پیش احساس می شد لذا بهترین و موثرترین راهی که می توانست پیوند بین تکنولوژی و آموزش را برقرار کند هوشمند سازی کلاس های درس بود تا بتوان با استفاده از این خدمات افزایش ترغیب دانش آموزان در امر تحصیل را شاهد باشیم.
معاون آموزش ابتدایی شهرستان شاهرود معتقد است که تمام کلاس های شهرستان هوشمند نیستند واین کلاس ها در کنار کلاس های عادی حضور دارند، لذا صرف داشتن یک وسیله نمی تواند نقش چندانی در آموزش ایفا کند مگر آنکه استفاده از ابزار را نیز همراه آموزش به کار برد لذا ضرورت آشنایی معلمان با تکنولوژی روز و استفاده از این نرم افزار و سخت افزار این نیاز را می طلبید که به دوره های ضمن خدمت و آموزشی معلمان نیز بها داد.
۴۰مدرسه هوشمند در شاهرود وجود دارد
معاون ابتدایی آموزش و پرورش شاهرود همچنین ایجاد فضای آموزشی و یادگیری نرم افزار و سخت افزار را یک ضرورت برمی شمارد و می گوید: در اکثر مدارس آموزش هوشمند سازی معلمان با برگزاری دوره های مختلف شامل طرزکار تخته هوشمند، آشنایی با پروژکتور و محتوای الکترونیک صورت گرفت که در این بین از دانش آموزان نیز خواسته شد تا بخشی از کتب درسی را به صورت پاورپوینت آماده کنند که مجموعه این عوامل باعث افزایش روند کار در مدارس الکترونیک شد.
محبی معتقد است: با بررسی های صورت گرفته متوجه شدیم که کار با تخته های هوشمند استفاده از رایانه روند یادگیری را در دانش آموزان ارتقا بخشید چرا که این امر در دوران ابتدایی با تجسم سه بعدی و مباحث عینی علاوه بر خارج شدن کلاس از حالت یکنواختی باعث ایجاد انگیزه در دانش آموزان نیز شده است.
وی با بیان اینکه بیش از ۴۰مدرسه هوشمند در سطح شهرستان وجود دارد، می گوید: امیدواریم با افزایش سهمیه دولت در هوشمند سازی مدارس تعداد مدارس در این زمینه افزون تر شود، در سال تحصیلی جدید دو هزار و ۵۰۰ دانش آموز تازه وارد به دوران تحصیل داریم که آموزش به صورت هوشمند این تعداد می تواند در دوره های بعد روند یادگیری را در بین آنها تقویت کند همچنین در سال جاری هوشمند سازی مدارس را در بین روستاها نیز توسعه داده ایم که حتی در دورترین نقطه شهرستان در طرود و سطوه نیز از این آموزش ها بهره مند هستند.
مدارس هوشمند تهدید یا چالش
در نهایت مدارس ایران اسلامی سال هاست در راستای تربیت نسلی سازنده و توانمند خدمت می کنند و در این بین اما سیستم آموزشی دستخوش تحولات فراوانی شده که شاید در عصر شبکه های مجازی، تربیت مدیران آشنا به این حوزه در آینده نه چندان دور نیاز جامعه باشد و شاید این مدارس باعث شوند تا روح ارتباط بین آموزگار و دانش آموز از بین برود و این اصلی است که درباره آن هم اکنون نمی توان قضاوت کرد.
بحثی که امروز درباره آن اتفاق نظر وجود دارد این است که مدارس هوشمند اگر بجا، درست و با برنامه ریزی دقیق فعالیت داشته باشند قطعا یک فرصت محسوب می شوند اما اگر صرف تربیت نسلی دیجیتال بدون در نظر گرفتن فاکتورهای آموزشی، تربیتی و معنوی ملاک باشد این مدارس نوعی تهدید هستند.
آشنایی والدین با سیستم درسی، سرعت بخشیدن به انجام تکالیف، جذب شدن دانش آموزان به تصاویر متحرک و رنگارنگ، وجود تحقیق های میدانی و ... از جمله محاسن مدارس هوشمند هستند و از سوی دیگر مدارس قدیمی سادگی وصمیمیت، ارتباط عاطفی بین دانش آموز و معلم، یکسان بودن سیستم های آموزشی برای فقیر و غنی را در خود جای داده اند حال باید دید در این جدال بین سنت و مدرنیته چه کسی در سیستم آموزشی شهرستان شاهرود برنده خواهد شد.
محمد حسین عابدی- مهر